“थायरॉइड बिघडला की सगळंच गडबडतं! जाणून घ्या कारणं, लक्षणं आणि उपाय”

आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत आपल्याला अनेक हार्मोनल समस्या भेडसावत आहेत. त्यातलाच एक महत्त्वाचा विकार म्हणजे थायरॉइड विकार. वजन वाढणं, थकवा, चिडचिड, केसगळती ही लक्षणं अनेकदा ‘स्ट्रेस’ समजून दुर्लक्षित केली जातात, पण यामागे थायरॉइड हार्मोन्सचा असंतुलन असू शकतो.

या लेखात आपण पाहूया —

🔹 थायरॉइड काय आहे?

🔹 कोणकोणते प्रकार आहेत?

🔹 लक्षणं कोणती?

🔹 निदान कसं करायचं?

🔹 आणि योग्य उपचार पद्धती.

🔬 थायरॉइड म्हणजे नेमकं काय?

आपल्या गळ्याच्या पुढच्या बाजूला असलेली ही एक लघुग्रंथी (Thyroid Gland) आहे, जी T3 (Triiodothyronine) आणि T4 (Thyroxine) हे हार्मोन्स तयार करते. हे हार्मोन्स शरीरातील चयापचय (Metabolism), उर्जा निर्मिती, तापमान नियंत्रण, त्वचा, केस, हृदयाचे ठोके, मासिक पाळी यांसारख्या अनेक शारीरिक क्रियांवर प्रभाव टाकतात.

🧠 थायरॉइड कार्य बिघडल्यास काय होते?

थायरॉइड ग्रंथी योग्य प्रमाणात हार्मोन्स तयार करत नसेल तर खालील दोन प्रमुख विकार उद्भवतात:

1. Hypothyroidism (थायरॉइड हार्मोन्सची कमतरता)

2. Hyperthyroidism (थायरॉइड हार्मोन्सची अधिकता)

🔹 १) Hypothyroidism – थायरॉइड हार्मोन्सची कमतरता

📌 मुख्य कारणं:

Hashimoto’s Thyroiditis (Autoimmune disorder)

आयोडीनची कमतरता

थायरॉइड ऑपरेशन / रेडिएशन नंतरची अवस्था

गर्भधारणेनंतर तात्पुरती थायरॉइड अडचण

⚠️ लक्षणं:

सतत थकवा जाणवणे

वजन वाढणे (भूक न वाढता)

कोरडी, खवखवलेली त्वचा

चेहरा सुजलेला वाटणे

केस गळती

घसा खवखवणे,

आवाज बदलणे

मासिक पाळीत अनियमितता / जास्त रक्तस्रावतणाव,

चिडचिड, डिप्रेशन

थंडी न सहन होणे

बद्धकोष्ठता

🔹 २) Hyperthyroidism – हार्मोन्सची अधिकता

📌 मुख्य कारणं:

Graves’ Disease (Autoimmune)

Nodular thyroid disease

खूप आयोडीनयुक्त औषधं

थायरॉइड गाठी (Toxic adenoma)

⚠️ लक्षणं:

वजन अचानक घटणे

छातीत धडधड,

हृदयाचे ठोके वाढणे

जास्त घाम येणे,

गरम वाटणे

झोपेचा अभाव

चिडचिडेपणा, घाईगडबड, हात थरथरणे

मासिक पाळीतील बदल

डोळे मोठे होणे, बाहेर आलेले वाटणे (Graves’ मध्ये)

🧪 थायरॉइडची तपासणी कशी करावी?

थायरॉइड समस्येची खात्री करण्यासाठी पुढील तपासण्या केल्या जातात:

1. TSH (Thyroid Stimulating Hormone):

मुख्य स्क्रीनिंग टेस्ट

जास्त TSH = Hypothyroidism

कमी TSH = Hyperthyroidism

2. T3 आणि T4: थायरॉइड हार्मोन्सची प्रत्यक्ष पातळी मोजते

3. Anti-TPO Antibodies: Autoimmune कारणांसाठी

4. Ultrasound of Thyroid: गाठी, सूज, संरचना यासाठी

5. Radioactive Iodine Uptake Test (कधीकधी): Hyperthyroidism मध्ये वापरले जाते

💊 उपचार कसे करतात?

🔷 Hypothyroidism साठी उपचार:

रोज सकाळी रिकाम्या पोटी Thyroxine (Levothyroxine) गोळी

डॉक्टर टीएसएच लेव्हलप्रमाणे डोस ठरवतात

नियमित तपासणी अत्यावश्यक

🔷 Hyperthyroidism साठी उपचार:

Anti-thyroid औषधं (Carbimazole, Methimazole)

Radioactive iodine therapy

शस्त्रक्रिया – गंभीर स्थितीत किंवा मोठी गाठ असल्यास

डोस, लक्षणे आणि वय यानुसार वैयक्तिक उपचार योजना

🍽️ थायरॉइड नियंत्रणात ठेवण्यासाठी आहारविषयक सूचना:

1. आयोडीनचे प्रमाण संतुलित असावं

2. साखर, मैदा, तळलेले पदार्थ टाळा

3. फायबरयुक्त अन्न खा

4. पालेभाज्या, फळं, संपूर्ण धान्य यांचा समावेश

5. सोया प्रॉडक्ट्स, ब्रोकोली, कोबी हदपार

6. पाणी योग्य प्रमाणात प्या

🧘‍♀️ जीवनशैलीतले बदल:

ताण कमी ठेवा – योगा, ध्यान यांचा उपयोग

पुरेशी झोप आवश्यक

तंबाखू, सिगरेट, मद्य टाळा

वजन नियंत्रणात ठेवा

व्यायाम करा – पण डॉक्टरच्या सल्ल्याने

👩‍⚕️ थायरॉइड – विशेषतः महिलांसाठी महत्त्वाचे का?

महिलांमध्ये हार्मोनल बदल जास्त असतात (पाळी, गर्भधारणा, पाळी बंद होणे). त्यामुळे त्यांच्यात थायरॉइड विकार आढळण्याचा धोका जास्त असतो.

अनियमित पाळी

गर्भधारणेतील अडचणी

गर्भपात / कमी वजनाची बाळं

ही लक्षणं दिसत असल्यास थायरॉइड तपासणी जरूर करून घ्या.

🔁 उपचार नंतर देखरेख:

औषध वेळेवर व नियमाने घ्या

रिकाम्या पोटी गोळी घेणं आवश्यक

दर ३-६ महिन्यांनी TSH तपासा

गर्भधारणा करताना थायरॉइड विशेष लक्षात ठेवा

वजन, मूड आणि लक्षणांवर लक्ष ठेवा

डॉक्टरांचा सल्ला नियमित घ्या

❓ सामान्य प्रश्नोत्तरं:

🔹 थायरॉइडचा आजार कायमस्वरूपी असतो का? — नाही. काही केसेसमध्ये (उदा. प्रसूतीनंतरचा थायरॉइड) तो तात्पुरता असतो. बाकी केसेसमध्ये lifelong management आवश्यक असतो.

🔹 औषध lifelong घ्यावी लागते का?— Hypothyroidism मध्ये बर्‍याच वेळा होय. पण योग्य डोस आणि डॉक्टरच्या मार्गदर्शनाने जीवनसत्त्वपूर्ण आयुष्य जगता येते.

🔹 थायरॉइडमुळे वजन कमी/वाढते का?— होय. Hypo मध्ये वजन वाढते, Hyper मध्ये कमी होते.

✅ निष्कर्ष

थायरॉइड विकार सामान्य असला तरी त्याकडे दुर्लक्ष करून चालत नाही. योग्य तपासणी, वैद्यकीय सल्ला आणि नियमित औषधोपचार घेतल्यास हे विकार पूर्ण नियंत्रणात ठेवता येतात. लक्षणं दिसताच डॉक्टरांकडे जा, तपासण्या करून घ्या आणि योग्य सल्ल्यानुसार उपचार घ्या

✅ आरोग्य राखणं ही आपली जबाबदारी आहे!

✅ थायरॉइडवर लक्ष द्या, जीवनशैली सुधार करा आणि आनंदी जीवन जगा!